Historia Rzymu: dzieje miasta, które zbudowało cywilizację

Żadne inne miasto w historii Europy nie wywarło tak głębokiego wpływu na dzieje świata jak Rzym. Z niewielkiej osady na siedmiu wzgórzach wyrósł ośrodek, który przez ponad tysiąc lat kierował losami imperium obejmującego ogromne obszary Europy, Afryki i Azji.Historia Rzymu to opowieść o ambicji, potędze, wierze w porządek i nieustannym dążeniu do doskonałości – o mieście, które przetrwało monarchów, republikanów i cesarzy, a jego duch do dziś jest obecny w kulturze, prawie i języku Europy.

Jak powstał Rzym? Od legendy do pierwszych osad

Każda cywilizacja potrzebuje swojej opowieści o początku. Dla Rzymian taką historią była legenda o Romulusie i Remusie – bliźniakach, synach boga Marsa i kapłanki Rei Sylwii, porzuconych w nurtach Tybru i wykarmionych przez wilczycę. Gdy dorośli, postanowili założyć miasto. Spór o jego lokalizację zakończył się tragicznie – Romulus zabił Remusa i został pierwszym królem Rzymu.

Choć to mit, współczesne badania archeologiczne potwierdzają, że już w IX–VIII wieku p.n.e. na wzgórzach Palatyn, Awentyn i Kapitol istniały małe osady Latynów – ludów indoeuropejskich zamieszkujących środkową Italię. Z czasem zaczęły się one łączyć, tworząc wspólnotę o charakterze miejskim.Dogodne położenie nad Tybrem, w miejscu skrzyżowania szlaków handlowych między Etrurią a Kampanią, sprzyjało rozwojowi osady. W połowie VIII wieku p.n.e. Rzym stał się już znaczącym punktem na mapie Italii.

Kim byli królowie Rzymu i jak narodziła się republika?

Według tradycji Rzym przez ponad 240 lat był monarchią. Pierwszym królem był Romulus, a po nim władzę mieli m.in. Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz i Tarkwiniusz Pyszny. Królowie rządzili miastem w imieniu bogów, organizując życie społeczne, religijne i wojskowe.Szczególne znaczenie mieli Etruskowie, którzy w VI wieku p.n.e. wprowadzili do Rzymu zaawansowane techniki budowlane, planowanie urbanistyczne i elementy kultury artystycznej. Zawdzięczamy im m.in. kanalizację (Cloaca Maxima) i budowę pierwszych świątyń na Kapitolu.

Jednak rządy ostatniego króla – Tarkwiniusza Pysznego – zakończyły się buntem obywateli. Około 509 roku p.n.e. Rzymianie obalili monarchię i ustanowili republikę (res publica – „rzecz wspólna”). Od tego momentu państwo należało do obywateli, a nie do jednej osoby.

Jak działała republika rzymska?

Republika Rzymu była unikalnym połączeniem arystokratycznej tradycji z elementami demokracji. Najważniejszymi urzędnikami byli konsulowie, wybierani na roczne kadencje – mieli oni władzę wykonawczą i dowodzili armią. Decyzje podejmował senat, złożony z przedstawicieli rodów patrycjuszowskich, a o niektórych sprawach decydowały zgromadzenia ludowe.

Początkowo władza skupiona była w rękach nielicznych rodów. Jednak wraz z rozwojem państwa zaczęli domagać się praw także plebejusze – zwykli obywatele. Ich długotrwała walka o równość doprowadziła do powstania urzędu trybuna ludowego, który mógł wetować decyzje senatu.W 451 roku p.n.e. spisano Prawo XII Tablic – pierwszy rzymski kodeks, który stał się fundamentem późniejszego prawa europejskiego.

Rzymianie wierzyli, że ich ustrój jest najdoskonalszy, bo łączy monarchiczne przywództwo (konsulowie), arystokratyczną mądrość (senat) i ludową kontrolę (zgromadzenia). Ta równowaga przez kilka stuleci gwarantowała stabilność i siłę republiki.

Jak Rzym podbił Italię i stworzył imperium?

Od IV wieku p.n.e. Rzym zaczął rozszerzać swoje wpływy poza Lacjum. Najpierw podporządkował sobie sąsiadów – Etrusków, Samnitów i Latynów – a następnie całą Italię. Sukcesy militarne wynikały z niezwykłej organizacji armii i pragmatyzmu politycznego.Rzymianie nie niszczyli pokonanych, lecz zawierali z nimi sojusze, nadając im różne stopnie obywatelstwa. Dzięki temu budowali lojalność i zyskiwali nowych żołnierzy.

Prawdziwy sprawdzian nadszedł w czasie wojen punickich z Kartaginą – potężnym państwem handlowym w Afryce Północnej. Pierwsza wojna (264–241 p.n.e.) przyniosła Rzymowi Sycylię. Druga (218–201 p.n.e.) była dramatyczna – słynny wódz kartagiński Hannibal przeszedł z armią przez Alpy, odnosząc kilka zwycięstw, lecz ostatecznie został pokonany przez Scypiona Afrykańskiego pod Zamą.W trzeciej wojnie (149–146 p.n.e.) Rzym ostatecznie zniszczył Kartaginę, a jej terytorium przekształcił w prowincję.

W ciągu dwóch stuleci Rzym stał się największą potęgą śródziemnomorską. Podbił Grecję, Macedonię, Azję Mniejszą i Hiszpanię. Morze Śródziemne nazwano Mare Nostrum – „nasze morze”.

Dlaczego republika upadła?

Rozwój terytorialny przyniósł bogactwo, ale też ogromne napięcia społeczne. Napływ niewolników z podbitych ziem spowodował kryzys drobnych gospodarstw rolnych. Wielu obywateli traciło ziemię i trafiało do miast, gdzie stawali się zależni od bogatych patronów.

W II wieku p.n.e. pojawiły się próby reform – bracia Grakchowie chcieli rozdzielić ziemię i przywrócić równowagę społeczną, lecz obaj zostali zamordowani. Wkrótce państwem zaczęły rządzić armie wierne swoim dowódcom, a nie senatowi. Rywalizacja między takimi postaciami jak Mariusz, Sulla, Pompejusz czy Juliusz Cezar doprowadziła do serii wojen domowych.

Cezar, po zwycięstwach w Galii, zdobył ogromną popularność i władzę. W 49 roku p.n.e. przekroczył rzekę Rubikon, wypowiadając symboliczne słowa alea iacta est – „kości zostały rzucone”. Zwyciężył w wojnie z Pompejuszem i ogłosił się dożywotnim dyktatorem.Jego reformy umocniły państwo, ale obawy o tyranię doprowadziły do spisku – 15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zamordowany w senacie przez grupę spiskowców z Brutusami na czele.

Jak narodziło się Cesarstwo Rzymskie?

Po śmierci Cezara wybuchła kolejna wojna domowa. O władzę walczyli Marek Antoniusz, Lepidus i adoptowany syn Cezara – Oktawian. W 31 roku p.n.e. Oktawian pokonał Antoniusza i Kleopatrę pod Akcjum, a trzy lata później otrzymał tytuł Augusta – „czcigodnego”.Rozpoczęła się nowa epoka – Cesarstwo Rzymskie.

August zachował pozory republiki, ale faktycznie sprawował pełnię władzy. Reforma armii, administracji i podatków przyniosła stabilizację. Rozpoczął się czas pokoju i dobrobytu znany jako Pax Romana, trwający ponad dwieście lat.Rzym rozkwitał – powstawały drogi, akwedukty, amfiteatry i monumentalne świątynie. W kulturze dominowały dzieła Wergiliusza, Horacego i Owidiusza, a prawo i architektura osiągnęły poziom, który stał się wzorem dla późniejszych pokoleń.

Jak wyglądało życie w starożytnym Rzymie?

Rzym był miastem kontrastów. Na wzgórzach Kapitolu i Palatynu mieszkali patrycjusze i senatorowie w bogato zdobionych willach, podczas gdy w dzielnicach nizinnych, takich jak Subura, gnieździli się plebejusze w wielopiętrowych kamienicach (insulae). Miasto liczyło setki tysięcy mieszkańców i tętniło życiem. Na forach handlowano, w łaźniach toczyły się rozmowy, a w amfiteatrach tłumy oglądały walki gladiatorów.

Ważną rolę odgrywała religia – Rzymianie wierzyli, że powodzenie państwa zależy od przychylności bogów. Oddawano im cześć w świątyniach i ołtarzach, a każde wydarzenie państwowe poprzedzały rytuały. Z biegiem czasu religia rzymska wchłonęła bóstwa greckie, nadając im łacińskie imiona – Zeus stał się Jowiszem, Afrodyta Wenus, a Posejdon Neptunem.

Jak Rzym zmieniał się pod rządami cesarzy?

Po Auguście władzę przejęła dynastia julijsko-klaudyjska. Panowali m.in. Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz i Neron – władcy o skrajnie różnych charakterach.Za Nerona (54–68 n.e.) doszło do pożaru Rzymu, po którym cesarz oskarżył o podpalenie chrześcijan. Prześladowania tej nowej religii trwały przez następne stulecia, aż do IV wieku.

W II wieku cesarstwo osiągnęło największy zasięg terytorialny – od Brytanii po Egipt. Panowali wtedy tzw. cesarze dobrzy: Trajan, Hadrian, Antoninus Pius i Marek Aureliusz.To czas potęgi gospodarczej, rozwoju sztuki, nauki i prawa. Ale też moment, w którym zaczęły się ujawniać pierwsze oznaki kryzysu – przeludnienie, inflacja, i coraz trudniejsza obrona granic.

Dlaczego Cesarstwo Rzymskie upadło?

W III wieku cesarstwo weszło w okres głębokiego kryzysu. Częste zmiany władców, bunty armii i najazdy barbarzyńców osłabiały państwo. W 285 roku cesarz Dioklecjan podzielił imperium na część wschodnią i zachodnią, by ułatwić zarządzanie.W 313 roku cesarz Konstantyn Wielki wydał edykt mediolański, gwarantując wolność wyznania, a sam przeszedł na chrześcijaństwo. Założył też nową stolicę – Konstantynopol, dzisiejszy Stambuł.

Podziały, presja ludów germańskich i kryzys gospodarczy sprawiły, że Zachodnie Cesarstwo Rzymskie stopniowo traciło znaczenie. W 410 roku Rzym został złupiony przez Wizygotów, a w 476 roku ostatni cesarz, Romulus Augustulus, został obalony przez Odoakra.To symboliczna data upadku cesarstwa zachodniego i koniec starożytności w Europie.

Jakie było dziedzictwo Rzymu?

Choć imperium upadło, jego dziedzictwo przetrwało w kulturze, języku i prawie. Cesarstwo Wschodnie, czyli Bizancjum, istniało jeszcze przez blisko tysiąc lat. Prawo rzymskie stało się podstawą systemów prawnych Europy, łacina – językiem nauki i Kościoła, a architektura Rzymu – wzorem dla budownictwa przez kolejne epoki. Idea Rzymu – jako centrum świata, źródła porządku i cywilizacji – przetrwała w pojęciu „Imperium Christianum” i w koronacji Karola Wielkiego na cesarza w 800 roku.

Do dziś Rzym pozostał symbolem ciągłości historii. Miasto, które zrodziło imperium, stało się stolicą chrześcijaństwa i jednym z najważniejszych ośrodków kultury Zachodu.

Sprawdź nasze produkty

Szybkie linki